Hakaret suçu, son dönemde internet ortamında işlenen suçlar arasında başı çekmektedir. Özellikle facebook, twitter, instagram vb. sosyal platformlarda kullanıcıların paylaşımlarına yapılan veya doğrudan hedef göstermek suretiyle kişinin onur, şeref ve saygınlığını rencide edecek nitelikte yapılan yorumlar, açıklamalar ve küfürler hakaret suçunu oluşturmaktadır. Hakaret fiillerinin cezalandırılmasıyla korunmak istenen hukuksal değer, kişilerin onur, şeref ve saygınlıklarıdır.
Hakaret suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 125. vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre;
- Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.
- Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir.
- Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.
- Hakaret suçunun;
a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı,
b) Dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı,
c) Kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle,
İşlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.
- Hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.
- Kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi hâlinde suç, kurulu oluşturan üyelere karşı işlenmiş sayılır. Ancak, bu durumda zincirleme suça ilişkin madde hükümleri uygulanır.
Mağdurun Belirlenmesi
Hakaret suçunun işlenmesinde mağdurun ismi açıkça belirtilmemiş veya isnat üstü kapalı geçiştirilmiş olsa bile, eğer niteliğinde ve mağdurun şahsına yönelik bulunduğunda duraksanmayacak bir durum varsa, hem ismi belirtilmiş ve hem de hakaret açıklanmış sayılır.
İsnadın İspatı
İsnat edilen ve suç oluşturan fiilin ispat edilmiş olması halinde kişiye ceza verilmez. Bu suç nedeniyle hakaret edilen hakkında kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararı verilmesi halinde, isnat ispatlanmış sayılır. Bunun dışındaki hallerde isnadın ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispata razı olmasına bağlıdır. İspat edilmiş fiilinden söz edilerek kişiye hakaret edilmesi halinde, cezaya hükmedilir.
Haksız Fiil Nedeniyle veya Karşılıklı Hakaret
- Hakaret suçunun haksız bir fiile tepki olarak işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
- Bu suçun, kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenmesi halinde, kişiye ceza verilmez.
- Hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi halinde, olayın mahiyetine göre, taraflardan her ikisi veya biri hakkında verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir.
Kişinin Hatırasına Hakaret
- Bir kimsenin öldükten sonra hatırasına en az üç kişiyle ihtilat ederek hakaret eden kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Ceza, hakaretin alenen işlenmesi halinde, altıda biri oranında artırılır.
- Bir ölünün kısmen veya tamamen ceset veya kemiklerini alan veya ceset veya kemikler hakkında tahkir edicifiillerde bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Hakaret suçları ceza üst sınırlarına göre Asliye Ceza Mahkemelerinin görev alanına girmektedir. Hakaret suçunun basit hali şikayete tâbi olup; bu suçun soruşturulması ve kovuşturulması mağdurun şikayetine bağlıdır. TCK/125-3-a maddesinde düzenlenen hakaret suçunun nitelikli hali ise; şikayete tabi olmayıp cumhuriyet savcısı tarafından re’sen soruşturulur. Mağdur, şikayet etmeden önce ölürse, veya suç ölmüş olan kişinin hatırasına karşı işlenmiş ise; ölenin ikinci dereceye kadar üstsoy ve altsoyu, eş veya kardeşleri tarafından şikayette bulunulabilir
Hakaret Suçlarında Uzlaştırma
6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değiştirilen 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253. Maddesi uyarınca hakaret suçunun basit hali, uzlaştırma prosedürüne tabidir. Ancak kamu görevlisine karşı görevinden dolayı gerçekleştirilen hakaret suçunun nitelikli halinde uzlaştırma prosedürü uygulanmamaktadır.
Soruşturma Aşamasında Uzlaştırma
Soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir. Büro tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Şüphelinin, mağdurun veya suçtan zarar görenin reşit olmaması halinde, uzlaşma teklifi kanunî temsilcilerine yapılır. Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifini açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapabilir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılır.
- Uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukukî sonuçları anlatılır.
- Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanunî temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır.
- Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.
- Uzlaşma teklifinde bulunulması veya teklifin kabul edilmesi, soruşturma konusu suça ilişkin delillerin toplanmasına ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına engel değildir
- Uzlaştırmacı, dosya içindeki belgelerin birer örneği kendisine verildikten itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Uzlaştırma bürosu bu süreyi en çok yirmi gün daha uzatabilir.
- Uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütülür. Uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekilinin müzakerelere katılmaktan imtina etmesi halinde, uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır.
- Uzlaşma müzakereleri sonunda uzlaştırmacı, bir rapor hazırlayarak kendisine verilen belge örnekleriyle birlikte uzlaştırma bürosuna verir. Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde, tarafların imzalarını da içeren raporda, ne suretle uzlaşıldığı ayrıntılı olarak açıklanır. Uzlaştırma bürosu soruşturma dosyasını, raporu ve varsa yazılı anlaşmayı Cumhuriyet savcısına gönderir.
- Uzlaşma teklifinin reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler.
- Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın, tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka uygun olduğunu belirlerse raporu veya belgeyi mühür ve imza altına alarak soruşturma dosyasında muhafaza eder.
- Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez.
- Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini def’aten yerine getirmesi halinde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi halinde, 171 inci maddedeki şartlar aranmaksızın, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, 171 inci maddenin dördüncü fıkrasındaki şart aranmaksızın, kamu davası açılır. Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır. Şüphelinin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlaşma raporu veya belgesi, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 38 inci maddesinde yazılı ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır.
- Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.
Kovuşturma Aşamasında Uzlaştırma
- Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde, kovuşturma dosyası, uzlaştırma işlemlerinin 253 üncü maddede belirtilen esas ve usûle göre yerine getirilmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilir.
- Uzlaşma gerçekleştiği takdirde, mahkeme, uzlaşma sonucunda sanığın edimini def’aten yerine getirmesi halinde, davanın düşmesine karar verir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi halinde; sanık hakkında, 231 inci maddedeki şartlar aranmaksızın, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilir. Geri bırakma süresince zamanaşımı işlemez. Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, mahkeme tarafından, 231 inci maddenin onbirinci fıkrasındaki şartlar aranmaksızın, hüküm açıklanır.
Sosyal Medya Üzerinden Gerçekleştirilen Hakaret Suçunun Tespiti
Sosyal ağlar olarak isimlendirilen ve dünyanın dört bir yanındaki insanların birbirleriyle iletişim kurmasına imkan sağlayan twitter, facebook ve instagram gibi sosyal mecraların kötü niyetli kişilerce kullanılması, birçok suç türünün internet ortamında da işlenebilmesine neden olmaktadır. Kullanıcıların paylaşımlarına yapılan yorumlar veya “Direct Message” olarak isimlendirilen doğrudan gönderilen mesajların; kişinin onur, şeref ve saygınlığını rencide edecek nitelikte söylemler içermesi halinde, hakaret suçunun işlendiğinden bahsedilebilmektedir.
Hakaret suçunun sosyal medya üzerinden işlenmesi halinde, suça konu söylemin hakaret eden tarafından silinmesi ihtimaline karşı mağdurlar, söz konusu söylemin ekran görüntüsünü alarak savcılığa sunacakları suç duyurusu dilekçelerine delil oluşturmaktadırlar. Ancak; hakaret edenin suça konu söylemini internet ortamından silmesi ve daha sonraki adli süreçte kendisinin böyle bir söylemde bulunmadığını beyan etmesi karşısında, mağdurlar tarafından alınan ekran görüntüleri uygulamada çoğu kez geçmişe dönük olarak bilirkişilerce incelenip doğruluğu tespit edilemediğinden söz konusu iddianın ispatı noktasında sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Bu durumun uygulamada pek çok mağduriyetin yaşanmasına sebebiyet vermesi karşısında Türkiye Noterler Birliği, internet üzerinden 7/24 hizmet veren “E-Tespit” sistemini uygulamaya kazandırmıştır.
Bu uygulama sayesinde internet kullanıcıları, sosyal medya üzerinden hakarete maruz kaldıklarında öncelikle TNB – “E-Tespit” sayfasına giriş yapıp, kendilerinden istenilen bilgileri sisteme girecekler daha sonrasında ise sayfanın yönergeleri doğrultusunda söz konusu hakaret söylemini TNB – “E-Tespit” uygulamasıyla kayıt altına alabileceklerdir.
Sistem üzerinden alınan kayıtlara verilen tespit başvuru numaraları ile kullanıcılar, mesai saatleri içerisinde herhangi bir notere giderek almış oldukları ekran görüntüleri veya indirmiş oldukları dosyalar hakkında ıslak imzalı ve onaylı E-Tespit tutanakları hazırlatabileceklerdir.
Noterlerce onaylanmış ve doğruluğu ispat edilmiş deliller, hem soruşturma hem de kovuşturma aşamalarında adli merciilerce herhangi bir şüpheye mahal bırakmaksızın hükme esas alınabileceklerdir.
TNB – “E-Tespit” uygulaması ile hem ekran görüntüsü alınabilmekte hem de boyutu 5 MB’a kadar olan dosyalar indirilebilmektedir.
Sonuç ve Değerlendirme
Uygulamada ispat açısından son derece sıkıntılar yaşanılan sosyal mecralardaki hakaret suçlarının, Türkiye Noterler Birliği tarafından elektronik ortamda tespit edilmesine imkan tanıyan E-Tespit uygulaması, adli sürecin hızlanmasına ve dosyaların bilirkişi incelemesine konu olmaksızın karara bağlanmasını sağlamaktadır.
KAYNAKÇA
5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Türkiye Noterler Birliği / E-Tespit Portalı, https://e-hizmet.tnb.org.tr/tespit/
Yazar: Av. Arb. Gürkan Yaşar ÖZKAYA